วันอังคารที่ 20 พฤษภาคม 2568 ณ เรือนจำกลางนครราชสีมา พันตำรวจเอก ทวี สอดส่อง รัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม เป็นประธานในพิธีเปิด

“โครงการเสริมสร้างความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการดำเนินการอุทธรณ์ ฎีกาคดีอาญา คดีแพ่ง และคดีปกครอง สำหรับเจ้าพนักงานเรือนจำ” โดยมีนายสหการณ์ เพ็ชรนรินทร์ อธิบดีกรมราชทัณฑ์ นายกฤตภพ จันทร์ภูโดม ผู้บัญชาการเรือนจำกลางนครราชสีมา นางสาววริศรา กุญชร ณ อยุธยา ผู้อำนวยการกองกฎหมาย คณะผู้บัญชาการเรือนจำเขต 3 อาจารย์นาตาชา วศินดิลก ผลพฤกษ์ ผู้อำนวยการสำนักงานศาลปกครองกลาง เข้าร่วมในโครงการดังการ

การจัดโครงการในครั้งนี้ ถือเป็นการนำบุคลากรระดับสำคัญในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาสุดท้าย ผู้มีบทบาททั้งในทางปฏิบัติและเชิงนโยบาย ในการดูแล กำกับ และยกระดับมาตรฐานการบริหารจัดการเรือนจำของประเทศให้ตั้งอยู่บนหลักแห่ง ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ และหลักนิติธรรม ซึ่งมีเป้าหมายเพื่อวางรากฐานให้เจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ทุกระดับ โดยเฉพาะระดับผู้บริหาร ได้มี ความเข้าใจในบทบาทของเรือนจำในฐานะส่วนหนึ่งของกระบวนการยุติธรรม มิใช่เพียงสถานที่ควบคุมผู้ต้องขัง

ทั้งนี้ข้อมูล ณ วันที่ 1 พฤษภาคม 2568 ประเทศไทยมีผู้ต้องขังรวม 290,184 ราย ในจำนวนนี้มีถึง 76,096 ราย ที่ยังอยู่ระหว่างการพิจารณาคดี ซึ่งหมายความว่า เกือบหนึ่งในสี่ของผู้ถูกควบคุมตัวยังไม่มีคำพิพากษาถึงที่สุด และยังถือว่าเป็น “ผู้บริสุทธิ์” ตามหลัก รัฐธรรมนูญ มาตรา 29

“ในคดีอาญา ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่าผู้ต้องหาหรือจำเลยไม่มีความผิด และจะปฏิบัติเสมือนเป็นผู้กระทำความผิดมิได้ การควบคุมหรือคุมขังให้กระทำได้เพียงเท่าที่จำเป็น เพื่อป้องกันมิให้มีการหลบหนี” หากยึดหลักนี้อย่างจริงจัง หน่วยงานราชทัณฑ์ซึ่งเป็นผู้ควบคุมบุคคลในระหว่างพิจารณาคดี ต้องมีภารกิจสำคัญในการประกันว่า ผู้ต้องขังจะได้รับสิทธิต่อสู้คดีอย่างเท่าเทียม หรือแม้กระทั่งดีกว่า บุคคลที่อยู่ภายนอกเรือนจำ ซึ่งหมายรวมถึง

• การเข้าถึงทนายความ

• การเข้าใจขั้นตอนและระยะเวลาทางกฎหมาย

• การใช้สิทธิยื่นอุทธรณ์ ฎีกา อย่างถูกต้องและทันเวลา

โดยเฉพาะใน ชั้นอุทธรณ์และฎีกา ซึ่งเป็นการพิจารณาบนพื้นฐานของ “ข้อกฎหมาย” มิใช่ “ข้อเท็จจริง” ผู้ต้องขังจำนวนมากจึงมักเสียเปรียบ หากไม่ได้รับการสนับสนุนหรือมีผู้ช่วยเหลือทางกฎหมายอย่างเพียงพอ

กระทรวงยุติธรรม โดยรัฐมนตรีว่าการกระทรวงยุติธรรม ใช้อำนาจรัฐมนตรี ตาม พ.ร.บ. ราชทัณฑ์ มาตรา 31 ประกาศกระทรวงยุติธรรมเรื่อง การจำแนกประเภทหรือชั้นของเรือนจำ ข้อ 7 จัดให้มีเรือนจำสำหรับคุมขังผู้ต้องขัง และคนฝาก เพื่อจัดกลไกลที่สำคัญอย่างยิ่งในการควบคุมผู้ต้องขังระหว่าง ซึ่งเป็นเรื่องที่ยุ่งยาก แต่เป็นประโยชน์สำหรับผู้ต้องขังระหว่าง ทุกคน

ปัญหาความยุ่งยากในการจัดทำคำอุทธรณ์และฎีกา มักเกิดจากหลายปัจจัยที่ซับซ้อน ได้แก่

1. ความยุ่งยากในเชิงกฎหมาย: ต้องใช้ความชำนาญเฉพาะด้านกฎหมาย และประเด็นฎีกาที่ถูกจำกัด

2. ความยุ่งยากในเชิงกระบวนการ: ต้องขออนุญาตฎีกาในบางคดี ระยะเวลายื่นจำกัด และข้อจำกัดด้านข้อมูล

3. ความยุ่งยากเชิงโครงสร้างและบุคลากร: ภาระงานมาก และขาดผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้าน

4. ความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงความยุติธรรม: ผู้ต้องขังไม่เข้าใจสิทธิของตน และการส่งข้อมูลจากเรือนจำล่าช้า

รัฐธรรมนูญ มาตรา 40 ระบุว่า “บุคคลย่อมมีสิทธิในกระบวนการยุติธรรม โดยง่าย สะดวก รวดเร็ว และทั่วถึง”

พระราชบัญญัติราชทัณฑ์ พ.ศ. 2560 ได้จัดวางกลไกที่ชัดเจน เช่น

• มาตรา 31 ให้อำนาจรัฐมนตรีในการจำแนกเรือนจำตามสถานะของผู้ต้องขัง

• มาตรา 40-41 วางระบบแยกคุมขังตามพฤติการณ์

โครงการในวันนี้มีวัตถุประสงค์สำคัญ 3 ประการ ได้แก่

1. พัฒนาองค์ความรู้เกี่ยวกับการอุทธรณ์ ฎีกา ทั้งในคดีอาญา คดีแพ่ง และคดีปกครอง

2. เสริมศักยภาพเจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ในการอธิบายสิทธิและขั้นตอนทางกฎหมายให้ผู้ต้องขังเข้าใจ

3. สร้างมาตรฐานการปฏิบัติที่เคารพสิทธิเสรีภาพของผู้ต้องขังตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ